Wat is een dwangmatige persoonlijkheid in het kort?
- Een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door een alomvattend patroon van ordenen, perfectioneren en rigide controle
- Mensen met een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis hebben vaak een zeer grote behoefte aan controle en stellen extreem hoge eisen aan zichzelf, welke hen belemmert in hun dagelijkse leven
- Vaak wordt de dwangmatige persoonlijkheidsstoornis verward met de obessieve-compulsieve stoornis, ook wel dwangstoornis genoemd. Er zijn echter verschillen:
- Bij de dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis gaat het om een alomvattend patroon, dat zich uit over de volle breedte van iemands leven
- Bij de obessieve-compulsieve stoornis (dwangstoornis) gaat het om enkele obsessieve gedachten, herhaaldelijke handelingen of impulsen
- Wanneer iemand symptomen van beide heeft, kunnen beide diagnoses gesteld worden
- Een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis komt voor bij 2,1 tot 7,9% van de bevolking.
Wat is een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis?
Een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door een onaangepast patroon van overmatig perfectionisme en rigide controle. Als je een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis hebt, handel je erg beheerst (gecontroleerd). Dit geldt als je alleen bent, maar ook in het contact met anderen.
Een voorbeeld van het contact met anderen is: je wacht een vriend op in de aankomsthal van het vliegveld. Je vindt het moeilijk om diegene blij te begroeten. In plaats daarvan denk je hard na over een perfecte welkomstzin. De mensen om je heen denken dat je niet enthousiast bent.
Mensen met een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis houden vaak vast aan schema’s, details en procedures, zelfs als het alternatief gezelliger, sneller of goedkoper is.
Daarbij moet wel gezegd worden: niet elke ordelijke perfectionist heeft een stoornis. Stel: je maakt een to-do-lijst voordat je begint met studeren. Je schrijft op hoeveel leestijd elk hoofdstuk kost. Aan het eind van de middag ben je op tijd klaar. Je to-do-lijst helpt om hard te studeren en om goede cijfers te halen. Prima.
Bij iemand met een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis werkt het regelmatig tegenovergesteld.
Bijvoorbeeld: Je bedenkt drie opties voor je verjaardagsfeest: een familiekringetje met gebak, een kroeg afhuren of een feest thuis. Elke optie heeft heel veel voor- en nadelen. Als je eindelijk een kroeg hebt afgehuurd, is je verjaardag al over een paar dagen. Veel mensen zeggen jammer genoeg af omdat ze andere afspraken hebben gemaakt. Zo lijkt een gedegen voorbereiding handig maar is het resultaat toch niet zo perfect.
Situaties als die van hierboven zullen veel patiënten herkennen. Echter niet elke patiënt. De één vindt het moeilijk om samen te werken. De ander is te veel bezig met godsdienstige regels. Weer iemand anders is zeer zuinig. Zo erg dat hij of zij soberder leeft dan gewenst. Een totaaloverzicht van mogelijke kernmerken lees je hieronder.
Wat zijn symptomen van een dwangmatige-persoonlijksheidsstoornis?
Als je vier of meer van de volgende symptomen herkent, is de kans aanwezig dat je een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis hebt:
- In gedachten ben je steeds vervuld met regels, lijstjes en kleine details. Door zo nauwkeurig te ordenen hoop je controle te houden. Je eigenlijke doelen verdwijnen echter naar de achtergrond.
- Je bent zo perfectionistisch dat je activiteiten vaak niet afkomen.
- Teveel toewijding. Je bent zo ijverig in studie of werk, dat je vrije tijd er onder lijdt.
- Je bent te veel bezig met normen en waarden (wat mag wel en wat mag niet?).
- Het is zeer moeilijk om oude spullen weg te gooien, zelfs als die spullen eigenlijk niks meer voor je betekenen.
- Je hebt moeite om samen te werken. Het liefst doe je het zelf, op jouw manier, of helemaal niet.
- Liever geld sparen voor als het tegenzit dan uitgeven.
- Het is moeilijk om mee te gaan in ideeën van anderen.
Hoe wordt een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis behandeld?
Een dwangmatige persoonlijkheid houdt over langere tijd aan, meestal vanaf jongvolwassenheid. In sommige gevallen is therapie dan ook gericht op acceptatie. Hoe ga je met je stoornis om? Samen kijk je of je de hinder van je eigen gedrag kunt verminderen.
In psychotherapie kan de therapeut meekijken naar patronen; hoe iemand doorgaans denkt, voelt en gedraagt. Deze ‘patronen’ worden vervolgens tegen de achtergrond van hun aanleg en achtergrond bekeken. Op deze manier kunnen mensen leren (h)erkennen wanneer zij teruggrijpen op ‘controle en hoge eisen hebben’ en begrijpen hoe het komt dat zo die grip en beheersing over hun gevoelens en contacten met anderen zo nodig hebben.
Wanneer iemand dit inzicht heeft gekregen, kan de hij of zij het gevoel van onzekerheid hierover verwerken en oefenen met nieuw en ander gedrag. De therapeut kan helderheid en orde brengen in de verwarrende veelheid van emoties die dit met zich meebrengt. Op deze manier kan ruimte komen om te ontdekken dat de buitensporige behoefte aan controle niet meer nodig is, om deze vervolgens geleidelijk los te laten. Samen met motivatie en wil om samen te werken met de behandelaar, zal een behandeling in de meeste gevallen leiden tot opmerkelijke verbetering. In intensieve psychotherapie kan in veel gevallen, afhankelijk van de intensiviteit van de behandeling, binnen drie tot achttien maanden blijvende verbetering in het functioneren worden bereikt.
Vind hier een psycholoog bij jou in de buurt.
Hoe zit het precies met stoornissen beschreven in de DSM-5?
Wanneer jij verzekerde zorg krijgt (zorg die valt onder de basisverzekering) is een van de voorwaarden dat er een stoornis wordt vastgesteld. Alleen dan kan de zorg vergoed worden vanuit de basisverzekering. Alle psychiatrische stoornissen zijn verzameld in de DSM-5. De DSM-5 is het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen.
Een belangrijke kanttekening om bij de DSM-5 te maken is dat de stoornissen die hierin vermeld staan geen diagnoses zijn. De stoornis wordt beschreven aan de hand van een lijstje met symptomen. Voldoe je hieraan, dan 'heb' je deze stoornis. De stoornis of het label zegt alleen niets over hoe het komt dat je deze klachten ervaart. Het geeft geen verklaring.
Voldoe jij aan de kenmerken van een stoornis? Dan is die stoornis dus niet de reden dat je klachten hebt, maar slechts een beschrijving van jouw klachten. Wat dan het doel is van het gebruik van de DSM? Het helpt om klachten in duidelijk afgebakende categorieën te kunnen plaatsen. Zo weten we met elkaar iets beter waar we over spreken en hoe we klachten willen behandelen.
Wil jij meer lezen over de DSM-5 en hoe Psycholoog.nl hiermee omgaat? Klik dan hier.
