De neiging hebben om te gaan snoepen terwijl je met jezelf af hebt gesproken te diëten, of terugkomen van de winkel met een nieuwe trui die je eigenlijk niet nodig hebt. Herkenbaar? Dit zijn situaties waarin we spreken van cognitieve dissonantie.
Wat is cognitieve dissonantie?
Cognitieve dissonantie is het gevoel dat je kunt ervaren bij dingen die je doet, denkt of voelt die in strijd zijn met je eigen overtuigingen. Daarnaast kan dit gevoel voorkomen wanneer twee van jouw gedachten of gedragingen elkaar tegenspreken. Ook wanneer je ergens veel moeite voor doet, maar dit vervolgens weinig oplevert kan je cognitieve dissonantie ervaren. Dit gevoel is vervelend en kan zorgen voor onrust.
Voorbeelden van situaties waarin cognitieve dissonantie voor kan komen zijn:
- Je wilt eigenlijk niet meer vliegen omdat je weet dat dit niet goed is voor het klimaat, maar wilt ook graag op zonvakantie en vindt ook dat je dit verdiend hebt.
- Je wordt erg blij van een bepaalde aankoop, maar dit blijkt later een miskoop en je hebt spijt.
- Je laat je overhalen om iets te doen dat je eigenlijk niet wilt.
- Je partner gaat vreemd en dit gaat tegen jouw normen en waarden in, maar toch blijf je bij diegene.
- Je vindt het belangrijk om gezond te eten, maar hebt zin in iets dat ongezond is.
Omdat cognitieve dissonantie vaak zorgt voor ongemak en onrust, is het iets dat wij als mensen proberen te vermijden. Er zijn dan ook verschillende manieren waarop je dit gedrag voor jezelf kunt rechtvaardigen en zo het vervelende gevoel vermindert:
- Je overtuigingen of opvattingen aanpassen. Hierbij verander je jouw eigen mening of attitude op zo'n manier dat de nieuwe informatie (die de cognitieve dissonantie veroorzaakte) hier wel in past, om zo het vervelende gevoel te voorkomen.
- Voorwaarden of uitzonderingen bedenken. Wanneer je dit doet bepaal je voor jezelf dat er bepaalde situaties zijn waarin de regels of normen zoals je die eerder bedacht hebt niet gelden.
- Bagatelliseren. Hierbij maak je de nieuwe informatie heel klein en onbelangrijk, waardoor je jezelf overtuigt dat het niet veel kwaad kan als je je niet houdt aan je eigen overtuigingen.
Cognitieve dissonantie in de psychologie en psychiatrie
Bepaalde ingrijpende levensgebeurtenissen kunnen zorgen voor cognitieve dissonantie. Een voorbeeld hiervan is het stockholmsyndroom. Van dit fenomeen wordt gesproken als iemand bijvoorbeeld vast is gehouden of ontvoerd, en sympathie of warme gevoelens gaat ervaren voor de dader.
Ook kan cognitieve dissonantie samengaan met zelfdestructief gedrag. Dit zijn dingen die we doen, zeggen of voelen terwijl ze onszelf schaden. Op de korte termijn laten ze ons beter voelen, maar op de langere termijn zijn er negatieve gevolgen.
Het onaangename gevoel dat met cognitieve dissonantie samengaat kan zorgen voor stress, of een verlaagd zelfbeeld. Heb jij hier last van en wil je het daar met een psycholoog over hebben? Plan dan hier een gratis adviesgesprek .
