'Dat gebeurt niet in onze omgeving' is een gedachte die veel mensen kunnen hebben als het aankomt op seksueel misbruik. Het idee dat seksueel misbruik niet in jouw omgeving voor zou kunnen komen kan ervoor zorgen dat je een omstander wordt die wegkijkt. En precies dat, wegkijken, is iets wat slachtoffers van seksueel misbruik erg kan schaden.
'Van leesstof tot denkstof' is een nieuwe blogreeks waarin boeken worden besproken die zijn bijgebleven. Dit kan zijn door de boodschap die een boek meegeeft, of door het onderwerp wat erin wordt besproken.
In deze blog bespreken we het boek 'Het hele dorp wist het', geschreven door Rinke Verkerk. Het boek bespreekt de rol van omstanders in een seksuele misbruikzaak. Daarbij wordt ingegaan op de wetenschappelijke term 'second rape': hoe negatieve of zelfs beschuldigende reacties van de mensen om het slachtoffer heen, zorgen voor een tweede trauma. De gedachten die slachtoffers door het misbruik over zichzelf vormen, worden daarmee bevestigd door de omgeving. Zo kunnen zij de schuld voor het misbruik bij zichzelf gaan leggen, en vormen reacties van omstanders daar een bevestiging op.
Omstanderreacties
Als omstander kan je onderschatten wat voor een belangrijke rol je kan spelen in het verwerk van seksueel misbruik van slachtoffers. De term 'second rape' wordt in het boek gebruikt om uit te leggen dat de reacties van omstanders een verwoestend effect kunnen hebben op het slachtoffer.
Maar waar komen de negatieve of beschuldigende reacties eigenlijk vandaan? Deze kunnen voortkomen uit verschillende redenen. Zo kan het zijn dat omstanders niet 'geassocieerd' willen worden met het misbruik, of dat ze simpelweg niet weten wat ze moeten doen of welke houding ze moeten aannemen. Daarnaast zijn omstanders vaak bezig met wat er voor henzelf 'op het spel kan staan'.
Wat is dan eigenlijk wél een gepaste en ondersteunende reactie die je kan geven als omstander? Hieronder delen wij tips om als omstander een waardevolle ondersteuning te bieden:
-
LUISTER. Deze eerste tip staat niet voor niets in Caps Lock. Want luisteren naar het verhaal van een slachtoffer is het meest waardevolle wat je kan doen als omstander. Laat het slachtoffer in zijn of haar eigen woorden vertellen wat er is gebeurd. Het belangrijkste is dat diegene zich gehoord voelt door jou.
-
Vergelijk niet met je eigen ervaringen. Het is vaak goed bedoeld, maar kan voor tegenstrijdige gevoelens zorgen. Door een eigen situatie aan te halen, kan een slachtoffer het gevoel krijgen dat zijn/haar ervaring wordt geminimaliseerd, of dat ze zich zouden aanstellen.
-
Oordeel het slachtoffer niet. Stel geen vragen die de indruk wekken dat het slachtoffer verantwoordelijk zou kunnen zijn, zoals "Waarom ging je daarheen?" of "Waarom heb je niet eerder iets gezegd?". Slachtoffers kunnen zichzelf vaak al beschuldigen van wat er is voorgevallen, en zulke reacties zullen die gedachte alleen maar versterken.
-
Schakel professionele hulp in. Verwijs het slachtoffer naar organisaties zoals het Centrum Seksueel Geweld, waar zij de juiste ondersteuning kunnen krijgen. Raad het slachtoffer aan om dit het liefst binnen 7 dagen nadat het misbruik heeft plaatsgevonden te doen. Uit de praktijk blijkt dat wanneer omstanders zelf misbruik proberen te stoppen, dit helaas vaak niet werkt. Laat dit daarom over aan professionals.
-
Bied praktische hulp. Help het slachtoffer bijvoorbeeld met het maken van afspraken of bied aan om mee te gaan naar gesprekken met hulpverleners. Kleine gebaren kunnen enorm waardevol zijn.
Volgens Rinke Verkerk helpt het slachtoffers enorm als vertrouwelijke mensen hen vragen stellen en oprecht naar hun verhaal luisteren. Door hen het gevoel te geven dat hun verhaal gehoord wordt, kan een belangrijke stap in het herstelproces worden gezet. Leven met misbruik is vaak erg zwaar voor slachtoffers, en steun van de omgeving kan een wereld van verschil maken.
Bewustwording en verantwoordelijkheid
Wat 'Het hele dorp wist het' zo confronterend maakt, is hoe duidelijk het laat zien dat omstanders een grote spelen in het herstelproces van een slachtoffer. Door simpelweg te luisteren, zonder oordeel, kan je als omstander een wereld van verschil maken in het herstelproces. Maar het boek kijkt verder dan alleen de directe sociale omgeving van slachtoffers, zoals familie of vrienden. Het legt ook uit hoe systemen en gemeenschappen bij kunnen dragen aan het in stand houden van seksueel misbruik, door weg te kijken of misschien zelfs het slachtoffer buiten te sluiten. Denk bijvoorbeeld aan scholen, sportverenigingen en religieuze gemeenschappen.
Het boek laat je als lezer kritisch nadenken over je eigen gedrag en overtuigingen. Hoe reageer jij wanneer iemand in jouw omgeving een moeilijke situatie deelt? Ben je geneigd om te oordelen, om te relativeren, of neem je de tijd om echt te luisteren?
Wat Rinke Verkerk hiermee ook laat zien, is dat bewustwording de eerste stap is naar verandering. Het begint bij erkennen dat seksueel misbruik helaas overal kan voorkomen, zelfs in jouw eigen omgeving. En dat jouw reactie als omstander een enorme impact kan hebben. Dit inzicht geeft niet alleen kracht aan slachtoffers, maar zet ook de verantwoordelijkheid bij ons allemaal neer.
Centrum Seksueel Geweld
Ik kan deze blog niet schrijven, zonder het benoemen van het Centrum Seksueel Geweld (CSG). Iva Bicanic, klinisch psycholoog en voorzitter van de Raad van Bestuur van het CSG, heeft bijgedragen aan het boek door haar expertise. Door het boek heen deelt zij haar kennis over dit onderwerp en geeft ze advies voor omstanders.
Bij het Centrum Seksueel Geweld werken politie, artsen, hulpverleners en Veilig Thuis samen om slachtoffers te ondersteunen. Slachtoffers kunnen daar de hulp krijgen die zij nodig hebben. Binnen een uur kunnen slachtoffers terecht op 1 van de 16 locaties door het hele land. Op hun pagina zijn ook tips te vinden voor omstanders.
Hulp voor omstanders
Als omstander kan je zelf ook veel emoties ervaren bij het misbruik dat iemand in jouw omgeving is aangedaan. Zo kan je gevoelens van boosheid ervaren tegen de pleger, maar kan je ook last hebben van schuldgevoelens bij jezelf. Vergeet niet dat jouw gevoelens ook belangrijk zijn. Zoek de juiste hulp wanneer je hier zelf niet uit lijkt te komen.
Bij Psycholoog.nl kunnen wij jou als omstander ondersteunen bij de emoties die je ervaart. Samen met een psycholoog kan je in gesprek gaan over de situatie, en wat voor effect dit heeft op jouw welzijn. Benieuwd wat we voor jou kunnen betekenen? Kom direct in contact met een van onze psychologen of plan een gratis adviesgesprek. Meer weten over Psycholoog.nl? Klik dan hier.
In toekomstige blogs in deze reeks willen we verder ingaan op boeken die je niet alleen aan het denken zetten, maar ook inspireren. Heb jij suggesties voor boeken die we zouden moeten bespreken? Laat het ons weten! Dit kan door te mailen naar info@psycholoog.nl.
Bronnen:
Boek: Het hele dorp wist het, Rinke Verkerk. De correspondent.
Steun slachtoffers van seksueel geweld | CSG
220367 Tips voor ouders-verzorgers_V01.indd