Seksueel grensoverschrijdend gedrag is een veelbesproken onderwerp van de afgelopen weken. Aanleiding hiervan waren aantijgingen rondom talentenshow The Voice of Holland. Tim Hofman sprak in zijn programma BOOS met vermeende slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag bij het tv-programma. Een veelgehoorde vraag als reactie op de onthullingen is: ‘waarom heb je niet eerder verteld over wat je hebt meegemaakt?’ Het is een vraag die slachtsoffers van seksueel geweld vaak gesteld wordt.
Het antwoord op deze vraag is niet eenzijdig. Vele factoren kunnen ervoor zorgen dat slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag soms pas jaren later vertellen over wat ze hebben meegemaakt.
Wat verstaan we eigenlijk onder seksueel grensoverschrijdend gedrag?
Seksueel grensoverschrijdend gedrag gaat over gedrag dat seksueel van aard is, waarbij iemand over de grenzen van de ander gaat. Dit kan zonder fysiek contact, zoals het maken van seksueel getinte opmerkingen of het versturen van ongewilde seksuele berichten. Daarnaast kan dit gedrag met fysiek contact zijn, zoals aanranding of verkrachting, of andere ongewenste aanrakingen. Volgens het Centraal Bureau van Statistiek heeft in 2020 ruim één op de tien Nederlanders ouder dan 16 jaar te maken gehad met seksueel geweld, met als grootste slachtoffergroep jonge vrouwen.
Seksueel geweld kan grote gevolgen hebben voor de slachtoffers, zowel mentaal als fysiek. Bij lichamelijke gevolgen kan je bijvoorbeeld denken aan een zwangerschap, besmetting met een seksueel overdraagbare aandoening, of een lichamelijk letsel. Psychische klachten uiten zich vaak in depressieve gevoelens, flashbacks, gevoelens van onveiligheid, gevoelens van schuld en schaamte, afzondering, angsten en/of relatieproblemen. Veel slachtoffers hebben voor een lange tijd last van deze klachten en soms zelfs hun hele leven lang.
Hoe komt het dan dat iemand moeilijk praat over het meemaken van seksueel grensoverschrijdend gedrag?
Praten over seksueel grensoverschrijdend gedrag is ingewikkeld. Dat heeft meerdere redenen. De vermeende slachtoffers bij The Voice of Holland spraken bijvoorbeeld over de angst dat hun verhaal niet geloofd zou worden. In het publieke debat worden de verhalen van slachtoffers van seksueel misbruik en ongewenst seksueel gedrag meer dan eens in twijfel getrokken. Wanneer je ervoor kiest om jezelf kwetsbaar op te stellen en je verhaal te doen, is het dus niet vanzelfsprekend dat iedereen je gelooft. Dat is enorm pijnlijk en vormt een grote drempel voor slachtoffers.
Daarnaast kunnen machtsverschillen tussen de daders en de slachtoffers een grote rol spelen. Zo ook bij The Voice. Doe maar eens aangifte tegen iemand met een bekende naam, veel geld en macht. Voor veel slachtoffers was, en is misschien nog steeds, deze drempel te hoog. Want wat begin je alleen tegen iemand met veel macht? Er speelt vaak een angst dat daders wraak kunnen nemen als je uit de school klapt, op wat voor manier dan ook.
Ook spelen bij veel mensen zorgen om de toekomst. Hoe ga ik verder met mijn leven als mijn omgeving ineens weet wat er is gebeurd? Wat gebeurt er als ik aangifte doe? Hoe komt het nieuws binnen bij vrienden en familie? Wat zouden ze er op mijn werk van vinden?
Slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag ervaren vaak gevoelens van schaamte en schuld, of ze zijn bang voor vervelende reacties als mensen ervan weten. Deze gevoelens van schaamte en schuld uiten zich vaak in vragen als: ‘heb ik wel goed genoeg mijn grenzen aangegeven?’, ‘misschien heb ik wel de verkeerde signalen afgegeven?’, of ‘heb ik mezelf wel goed genoeg verweerd?’. Soms zijn er ook twijfels over het voorval: ‘was het echt wel zo erg?’. De consequenties van deze onterechte gedachten en gevoelens zijn groot. Het kan zorgen voor depressieve gevoelens, angst en een laag zelfbeeld. Het maakt de impact van trauma aanzienlijk groter. Slachtoffers kunnen zichzelf verantwoordelijk houden voor het seksueel grensoverschrijdend gedrag dat ze hebben meegemaakt. Dit is zeer onterecht want de verantwoordelijkheid ligt altijd bij degene die over de grenzen van een ander gaat, oftewel bij de dader en niet het slachtoffer.
Hoe kunnen we in gesprek over seksueel grensoverschrijdend gedrag?
Het bespreekbaar maken van seksueel grensoverschrijdend gedrag blijft lastig omdat het een erg emotioneel beladen onderwerp is dat mensen ontzettend persoonlijk treft. Vooropgesteld ligt het probleem niet bij slachtoffers die niet vertellen over hun ervaring, maar bij degenen die ervoor kiezen over de grens van de ander te gaan. Wel lijkt er sprake van een onveilige cultuur die niet altijd uitnodigt om als slachtoffer je verhaal te doen. We kunnen ons steentje bijdragen om die cultuur te veranderen. Om beter het gesprek aan te gaan met slachtoffers kunnen deze tips helpen:
- Luister met een niet oordelende houding. Hierbij luister je naar iemand zonder je eigen oordelen en ervaringen erbij te betrekken. Jouw perspectief is in dit geval altijd ondergeschikt aan dat van het slachtoffer.
- Stel open vragen maar probeer een ander niet te pushen om meer te vertellen dan dat diegene wil vertellen. Richt je vooral op het welzijn van de ander en niet op het precies achterhalen van wat er gebeurd is.
- Probeer niet meteen naar een oplossing te zoeken. De meeste slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag vinden als eerste stap erover praten al meer dan genoeg. Vaak geven ze zelf wel aan hoe ze verder willen.
- Wees eerlijk en accepterend. Beloof je de informatie voor je te houden, doe dit dan ook.
Is er een manier om seksueel grensoverschrijdend gedrag in de toekomst te voorkomen?
Het volledig voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag is het ideaalbeeld maar jammer genoeg geen realistisch beeld. Om dichterbij dit ideaalbeeld te kunnen komen zijn er wel een aantal dingen die we met elkaar kunnen afspreken:
- Vraag om toestemming, ook wel ‘consent’ genoemd. Wil je fysiek contact maken? Check dan of de ander hier ok mee is.
- Respecteer de grenzen van een ander en luister naar een ander. Let hierbij ook op non-verbale tekenen: bij een twijfelde houding kun je dit bespreekbaar maken en anders moet je geen toenaderingen maken tot seksueel gedrag.
- Accepteer het als iemand van mening verandert. Gaf de ander eerst aan ok te zijn met je toenaderingen, maar komt iemand hier nu op terug? Dat is zijn of haar goed recht. Je hebt dit te respecteren.
- Hou rekening met machtsverschillen en maak er geen misbruik van als een ander op wat voor manier dan ook afhankelijk van jou is. De ander voelt zich hierdoor mogelijk niet vrij om een grens aan te geven.
- Weet wat seksueel grensoverschrijdend gedrag is en wanneer je over de grenzen van iemand gaat. Verdiep je in het perspectief van de ander en pas je gedrag hierop aan.
- One more time for the people in the back: de verantwoordelijkheid ligt altijd bij de dader, niet bij het slachtoffer die erover zwijgt/geen weerstand biedt/bang is.
Referenties:
Johnson, V. E., Nadal, K. L., Sissoko, D. R. G., & King, R. (2021). "it's not in your head": gaslighting, 'splaining, victim blaming, and other harmful reactions to microaggressions. Perspectives on Psychological Science : A Journal of the Association for Psychological Science, 16(5), 1024–1036.
Sable, M. R., Danis, F., Mauzy, D. L., & Gallagher, S. K. (2006). Barriers to reporting sexual assault for women and men: perspectives of college students. Journal of American College Health: J of Ach, 55(3), 157–62.
Van Amerongen, A. (2021, 7 juli). Serieuze aanpak van seksueel geweld: waar wachten we nog op? Rutgers. Geraadpleegd op 21 januari 2022, van https://rutgers.nl/nieuws/serieuze-aanpak-van-seksueel-geweld-waar-wachten-we-nog-op/
