Wat is een narcistische persoonlijkheid in het kort?
- De narcistische persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door
- een opgeblazen gevoel van eigenwaarde
- behoefte aan bewondering
- en gebrek aan empathie (inlevingsvermogen)
- Mensen die erg arrogant overkomen worden vaak 'narcist' genoemd
- Narcisten zijn erg gevoelig voor kritiek en zijn snel gekrenkt (beledigd)
- Het gedrag begint in de jongvolwassenheid en is aanwezig in veel situaties
- Geschat wordt dat 1 tot 6 op de 100 mensen een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft
- Over het algemeen hebben iets meer mannen een narcistische persoonlijkheidsstoornis dan vrouwen
Wat is een narcist?
Iemand met een narcistische persoonlijkheid wordt vaak een narcist genoemd.
Een narcistische persoonlijkheid wordt gekenmerkt door opgeblazen gevoelens van eigenwaarde, een enorme behoefte aan bewondering, en een gebrek aan empathie (inlevingsvermogen). Een ‘narcist’ heeft veel zelfvertrouwen, en voelt zichzelf enorm belangrijk, bijzonder en uniek. Ook overschatten ze hun talenten en prestaties. Dit patroon begint tijdens de jongvolwassenheid en doet zich voor in uiteenlopende situaties.
Een narcist identificeert zich met zijn geïdealiseerde zelfbeeld: hoe hij graag wil zijn en overkomen. Negatieve eigenschappen worden ontkend of projecteren ze op anderen. Mensen met een narcistische persoonlijkheid denken vaak dat ze bijzondere rechten hebben. Ze gaan ervan uit dat ze een speciale voorkeursbehandeling verdienen of dat er automatisch wordt voldaan aan hun verwachtingen. Vaak fantaseren ze over grenzeloos succes, macht, genialiteit, schoonheid of de ideale liefde.
Ze komen vaak opschepperig, verwaand of arrogant over. Ze gaan graag om met belangrijke mensen om aan te tonen hoe belangrijk ze zelf zijn. Alleen de beste specialist is goed genoeg voor hen. Ze verwachten in de watten te worden gelegd en zijn verbaasd of woedend als dit niet gebeurt.
Deze mensen kunnen zich niet goed inleven in de gevoelens of behoeften van anderen. Als anderen hen iets vertellen over hun eigen problemen stellen ze zich minachtend of ongeduldig op. Soms buiten ze anderen uit om er zelf beter van te worden. Alleen wat zij willen telt, ook als ze anderen daarmee benadelen. Vriendschappen en relaties gaan ze alleen aan als anderen hun gevoel van eigenwaarde versterken.
Deze mensen zijn vaak jaloers of denken dat anderen jaloers zijn op hen. Ze misgunnen anderen hun succes of bezittingen. Zij hebben daar zelf meer recht op dan een ander, zo vinden zij. Prestaties van anderen worden ook vaak de grond ingeboord. Ze stellen zich vaak minachtend op.
Onder deze persoonlijkheidsstoornis zit een krenkbaar en laag zelfbeeld. Ze zijn snel boos en beledigd wanneer ze niet de bewondering krijgen die zij ‘verdienen’. Zelf zijn ze zich echter niet bewust van hun lage zelfbeeld, en dat ze eigenlijk op zoek zijn naar bevestiging dat ze het goed doen.
Soms worden narcistische kenmerken weleens toegeschreven aan mensen met autisme. Dit komt omdat iemand met autisme vaak op zichzelf gericht is en geen inlevingsvermogen heeft. Dit kan dan dus verward worden met het egocentrisme en gebrek aan empathie dat ook bij narcisme hoort, echter wordt dit veroorzaakt door hun autisme.
Wat zijn narcistische kenmerken?
Er is sprake van narcistische persoonlijkheid bij een diepgaand patroon van gevoelens van grootsheid (in fantasie of gedrag), behoefte aan bewondering, en gebrek aan empathie. Dit begint op jongvolwassen leeftijd en is aanwezig in uiteenlopende situaties, zoals blijkt uit vijf (of meer) van de volgende kenmerken:
- Heeft een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid
- Is voortdurend bezig met fantasieën over grenzeloos succes, macht, genialiteit, schoonheid of de ideale liefde
- Gelooft dat hij of zij ‘bijzonder’ en uniek is en alleen kan worden begrepen door of moet omgaan met andere bijzondere mensen of mensen (of instellingen) met een hoge status
- Heeft een buitensporige behoefte aan bewondering
- Heeft het gevoel bijzondere rechten te hebben
- Buit anderen uit (maakt misbruik van anderen om zijn of haar eigen doelen te bereiken)
- Heeft een gebrek aan empathie (invoelend vermogen)
- Is vaak afgunstig op anderen of gelooft dat anderen afgunstig zijn op hem of haar
- Toont zich arrogant of hooghartig in houding of gedrag
Wat kan een oorzaak zijn van een narcistische persoonlijkheidsstoornis?
Er is geen eenduidig beeld of verklaring over het ontstaan van narcisme. Het is een complexe stoornis die (waarschijnlijk) een complexe ontwikkeling kent via genen, opvoeding en omgeving. Er bestaan wel twee soorten theoriën over:
Enerzijds wordt narcisme gezien als defensieve reactie op misbruik, verwaarlozing en trauma’s tijdens de jeugd. Kinderen zijn in de basis vaak nog ‘narcistisch’. Dat is heel normaal en hoort bij de ontwikkeling. Ze ontdekken de wereld en zichzelf, en ontwikkelen daarbij een zelfbeeld. Belangrijke factoren bij deze ontwikkeling zijn de hechting met de ouders of verzorgers, en negatieve gebeurtenissen tijdens de jeugd zoals verwaarlozing, misbruik en andere trauma’s. Dit kan een defensieve reactie geven. Een narcist identificeert zich met zijn geïdealiseerde zelfbeeld: hoe hij graag wil zijn en overkomen. Negatieve eigenschappen worden ontkend of projecteren ze op anderen. Gevoelens als angsten, teleurstelling, verdriet, onzekerheid, agressie en woede worden niet goed ontwikkeld of eigen gemaakt en gezien als aanvallen op hun persoon. Hiertegen wordt een ‘pantser’ ontwikkeld. Dat pantser wordt de buitenkant die de ander kent en waardeert.
Anderzijds wordt narcisme gezien als gevolg van het idealiseren van het kind door de ouders, en het niet verantwoordelijk houden voor zijn daden.
Hoe vaak komt narcisme voor?
Een narcistische persoonlijkheidsstoornis komt voor bij 0,1 tot 6% van de mensen in de algemene bevolking. Ongeveer driekwart hiervan is man.
Hoe wordt een narcistische persoonlijkheidsstoornis behandeld?
De behandeling van een persoonlijkheidsstoornis is vaak een langdurig traject. Het is een complex gedragspatroon. Omdat ze zelf niet zo bewust van hun lage zelfbeeld, is het moeilijk zelfinzicht te krijgen en zich aan te passen aan de wereld om hen heen. Daarnaast is behandeling voor hen een teken van ‘zwakte’.
Afhankelijk zijn van de bewondering van anderen kan echter veel stress, depressie en angst met zich brengen. Voor deze klachten worden soms medicijnen voorgeschreven. Om het gedragspatroon te doorbreken is een psychologische behandeling aangewezen. Behandeling is gericht op het verkrijgen van inzicht in de deze patronen en een positieve gedragsverandering. Er zijn verschillende vormen van behandeling voor narcistische persoonlijkheidsstoornis, zoals bijvoorbeeld gezins-, gespreks- en groepstherapie. Deze behandelingen bestaan allemaal uit psychotherapie. Vormen van psychotherapie voor een narcistische persoonlijkheid zijn:
- Schematherapie
- Transactionele Analyse (TA)
- Intensieve kortdurende psychotherapie (Intensive Short Term Psychotherapy – ISTDP)
Heb je last van narcisme en wil je hulp? Vind hier een psycholoog die bij je past.
Hoe zit het precies met stoornissen beschreven in de DSM-5?
Wanneer jij verzekerde zorg krijgt (zorg die valt onder de basisverzekering) is een van de voorwaarden dat er een stoornis wordt vastgesteld. Alleen dan kan de zorg vergoed worden vanuit de basisverzekering. Alle psychiatrische stoornissen zijn verzameld in de DSM-5. De DSM-5 is het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen.
Een belangrijke kanttekening om bij de DSM-5 te maken is dat de stoornissen die hierin vermeld staan geen diagnoses zijn. De stoornis wordt beschreven aan de hand van een lijstje met symptomen. Voldoe je hieraan, dan 'heb' je deze stoornis. De stoornis of het label zegt alleen niets over hoe het komt dat je deze klachten ervaart. Het geeft geen verklaring.
Voldoe jij aan de kenmerken van een stoornis? Dan is die stoornis dus niet de reden dat je klachten hebt, maar slechts een beschrijving van jouw klachten. Wat dan het doel is van het gebruik van de DSM? Het helpt om klachten in duidelijk afgebakende categorieën te kunnen plaatsen. Zo weten we met elkaar iets beter waar we over spreken en hoe we klachten willen behandelen.
Wil jij meer lezen over de DSM-5 en hoe Psycholoog.nl hiermee omgaat? Klik dan hier.
