In de praktijk van psychologische hulpverlening is een diagnose vaak het startpunt van een behandeltraject. Toch kan een label ook ongewenste bijwerkingen hebben en soms zorgen diagnoses eerder voor belemmeringen dan voor helderheid. In dit artikel bespreken we zes vaak onderschatte gevaren van diagnoses van de mentale gezondheidszorg.
-
Stigmatisering en stereotypering
Een diagnose kan duidelijkheid bieden, maar ook leiden tot stigmatisering. Mensen met een psychiatrisch label krijgen soms te maken met vooroordelen of uitsluiting, bijvoorbeeld op het werk of in hun sociale omgeving. Het verschil tussen “iemand heeft schizofrenie” en “iemand is schizofreen” lijkt klein, maar heeft grote invloed op hoe anderen iemand zien.
Stigmatisering kan zorgen voor:
- Minder kansen op werk of opleiding;
- Sociale afstand of wantrouwen;
- Schaamte of schuldgevoel bij de persoon zelf.
Door zorgvuldig taalgebruik en meer aandacht voor de persoon in plaats van het label, kunnen we deze negatieve effecten beperken.
-
Zelfstigma en identiteitsproblemen
Niet alleen de buitenwereld reageert anders; de persoon zelf kan het label gaan internaliseren. In plaats van “ik heb depressie” wordt het “ik ben depressief”. Daarmee bestaat het risico dat het label eigen identiteit wordt. Dit kan herstel vertragen en zelfvertrouwen ondermijnen. Onderzoek toont aan dat zelf-labeling geassocieerd is met grotere interne schaamte en meer ervaren stigma.
Een voorbeeld is iemand die eenmaal de diagnose depressieve stoornis heeft gekregen, zegt vaak “dit is wie ik ben” in plaats van “dit is wat mij overkomt”. Daardoor kan hij/zij minder geneigd zijn te denken in termen van herstel of verandering.
-
Medicalisering van normaal gedrag
Een andere valkuil is dat er door de groei van diagnostische criteria steeds sneller “normaal” gedrag als afwijking wordt gezien. Hiermee wordt bedoeld dat emoties en stressreacties steeds vaker als stoornis worden gezien. Verdriet, rouw of tijdelijke somberheid horen bij het leven, maar worden soms onterecht bestempeld als een depressie. Dit noemen we medicalisering: het behandelen van normale menselijke reacties alsof ze ziekten zijn.
-
Overdiagnose en invloed van farmaceutische belangen
Wanneer labels makkelijk worden aangebracht, bestaat het risico van overdiagnose: klachten die binnen normale variatie vallen worden gezien als stoornis. Daarbij speelt ook de invloed van de farmaceutische industrie een rol. Medicatie kan waardevol zijn, maar er is een risico dat medicijnen te vroeg of te vaak worden ingezet.
Voorbeeld: iemand met milde sombere stemming krijgt al snel het etiket bipolaire stoornis of ADHD en wordt medicatie voorgeschreven, terwijl therapie, levensstijlverandering of herstel zelf efficiënter zouden kunnen zijn.
-
Beperkingen van classificatiesystemen (DSM‑5, ICD‑11)
Diagnoses worden meestal vastgesteld met behulp van systemen als de DSM-5 of ICD-11. Ze delen klachten in vaste categorieën in, terwijl psychische problemen vaak geleidelijk in ernst of vorm verschillen.
Bovendien spelen cultuur, gender en context een grote rol. Dezelfde symptomen (rusteloosheid, concentratieproblemen) kunnen in de ene cultuur gezien worden als overprikkeling door werk, in een andere als begin van ADHD. Of een vrouw met stemmingswisselingen wordt eerder als emotioneel bestempeld dan als diagnosticabel als een man.
-
Negatieve invloed op hulpverlening
Diagnoses kunnen ook invloed hebben op hoe hulpverleners werken. Als een cliënt eenmaal een label heeft, is de kans groter dat een standaardprotocol wordt gevolgd (“de depressiebehandeling”) in plaats van te kijken naar wat die persoon écht nodig heeft.
Dat kan leiden tot:
- Minder maatwerk en persoonlijke aandacht;
- Te veel nadruk op klachten, te weinig op krachten;
- Minder ruimte voor bijstelling als de situatie verandert.
Bij Psycholoog.nl hanteren we een mensgerichte benadering waarbij diagnoses geen uitgangspunt zijn. Door niet te werken met labels ontstaat de mogelijkheid om zorgvuldig te onderzoeken wat werkelijk speelt in iemands leven: welke klachten ervaren worden, welke factoren hieraan bijdragen en welke ondersteuning het meest effectief is. Zo richten wij ons op de persoon achter de klachten en bieden we behandeling en begeleiding die aansluit bij iemands unieke situatie en mogelijkheden! Psycholoog.nl biedt online therapie zonder diagnoses zodat je op een laagdrempelige manier professionele begeleiding kan ontvangen, waar en wanneer het jou uitkomt. Neem vrijblijvend contact op met ons aanmeld- en adviesteam via 085 273 3339 of plan online een gratis adviesgesprek in.
