Derealisatie en depersonalisatie in het kort
- Derealisatie: de omgeving, mensen of voorwerpen worden als onecht, wazig, mistig, een luchtbel, of visueel vervormd ervaren.
- Depersonalisatie: eigen gedrag, gedachten, gevoelens, gewaarwordingen en/of het lichaam worden als ‘niet-eigen’ ervaren.
- Wanneer episoden van derealisatie en/of depersonalisatie langer aanhouden of steeds terugkeren zonder een duidelijke aanleiding, is er vaak sprake van een depersonalisatie-/derealisatiestoornis
Wat is derealisatie of depersonalisatie?
Bij derealisatie of depersonalisatie is er sprake van een verstoring in het bewustzijn, waarbij iemand zichzelf of zijn omgeving als onwerkelijk en vreemd ervaart. Dit duiden we met een meer algemene term aan als dissociatie, wat betekent dat je op afstand komt te staan van je bewustzijn.
Dissociatie is op zichzelf niet direct een teken dat er iets mis is. Iedereen heeft namelijk weleens momenten dat we dissociëren. Je hebt bijvoorbeeld een nacht heel slecht geslapen en betrapt jezelf er overdag ineens op dat je volledig aan het 'uitzonen' bent en niet meer luistert naar je collega. Of als je even enorm onder stress staat kan het haast voelen dat je wordt overgenomen door iets anders dan jezelf. Ook middelengebruik kan vervreemdende ervaringen uitlokken. Ongeveer de helft van de volwassenen heeft minstens één episode van derealisatie of depersonalisatie meegemaakt.
Dit soort momenten van dissociëren zijn geen reden tot zorg. Heb je nou continu van dit soort momenten dat je jezelf of je omgeving heel vreemd waarneemt, dan kan er meer aan de hand zijn. Je hebt bijvoorbeeld dagelijks tot wekelijks langdurige dissociatieve ervaringen die niet duidelijk veroorzaakt zijn door vermoeidheid, stress of middelengebruik.
Het realiteitsbesef is wel normaal gedurende de episoden van depersonalisatie- en/of derealisatie. Je hebt dus wel door dat je waarneming niet helemaal klopt. De episoden kunnen een aantal uren tot dagen aanhouden. Depersonalisatie en/of depersonalisatie komt vaak voor als gevolg van stress of een traumatische gebeurtenis.
Wat zijn symptomen of kenmerken van derealisatie of depersonalisatie?
Bij derealisatie ervaart iemand de wereld om zich heen als onwerkelijk, alsof prikkels niet binnenkomen. Iemand voelt zich vervreemd van de omgeving, waarbij mensen of voorwerpen als onecht, een droom, of wazig worden ervaren. Bij depersonalisatie heeft iemand het gevoel zichzelf van buitenaf waar te nemen of lichaamsdelen voelen vreemd aan. Daarbij kan iemand zich ook vervreemd voelen van zijn of haar gedrag, gedachten en/of gevoelens en deze als ‘niet-eigen’ ervaren. Beide worden beschreven als erg onprettig en kunnen leiden tot (heftige) angstgevoelens.
- Vervreemding of een gevoel van onechtheid van de omgeving of van zichzelf (lichaam, gevoelens of gedachten).
- Angst om gek te worden of dat er iets mis is in de hersenen.
- Paniekaanvallen als gevolg van angstige en negatieve gedachten en gevoelens.
- Bij derealisatie: de omgeving voelt niet vertrouwd aan.
- Bij depersonalisatie: zichzelf als toeschouwer zien en/of horen, het gevoel hebben ‘niet bij jezelf te horen’.
Wat zijn oorzaken van derealisatie en depersonalisatie?
Zoals beschreven kan dissociatie ontstaan na slaapgebrek, stress en middelengebruik.
Wanneer er sprake is van ernstige dissociatie, is er in de voorgeschiedenis vaak sprake geweest van emotionele en fysieke mishandeling, heftige gebeurtenissen en een gebrek aan veiligheid en stabiliteit.
Het brein heeft in deze onveilige en zeer stressvolle situaties geleerd om als het ware te ontsnappen aan de realiteit door deze te vervormen of te vervagen.
Hoe worden derealisatie en depersonalisatie behandeld?
De behandeling van derealisatie en/of depersonalisatie is afhankelijk van de oorzaak en verschilt daarom per persoon. Klachten kunnen bijvoorbeeld ontstaan als gevolg van trauma, middelengebruik, stress, of langdurige vermoeidheid. Behandeling kan dan ook gericht zijn op traumaverwerking, het gebruik van middelen te beperken of stoppen, stress te verminderen of de nachtrust te verbeteren.
Wanneer er een depersonalisatie-/derealisatiestoornis is gediagnosticeerd, is er veelal therapie nodig bij een psycholoog en/of psychiater. Deze achterhaalt samen met jou waar de klachten vandaan komen en ondersteunt bij de verwerking van (traumatische) ervaringen. Voorbeelden van behandelmethodes die hierbij kunnen worden toegepast zijn cognitieve gedragstherapie (CGT) en Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR).
Let op: ervaar je deze klachten, dan is het goed om uit te zoeken waar deze vandaan komen. Chronische dissociatieve symptomen kunnen erop wijzen dat specialistische hulp nodig is. Bij Psycholoog.nl kunnen we niet in alle gevallen de juiste hulp bieden. Neem vrijblijvend contact op met ons aanmeldteam om te kijken wat we voor je kunnen betekenen.
Wat is een derealisatiestoornis?
Psycholoog.nl biedt onverzekerde zorg en werkt niet met stoornissen. We luisteren naar jouw verhaal en leveren daar maatwerk bij. Een label als 'stoornis' vinden we daar niet helpend bij. Lees meer over onze visie op zorg.
Wanneer jij verzekerde zorg krijgt (zorg die valt onder de basisverzekering) is een van de voorwaarden dat er een DSM-stoornis wordt vastgesteld. De DSM-5 is het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen. In de DSM-5 zijn meerdere classificaties opgenomen die met derealisatie en depersonalisatie te maken hebben. Onderaan de pagina vind je de verschillende classificaties.
In de DSM-5 valt de depersonalisatie-derealisatiestoornis onder de categorie van zogenoemde ‘dissociatieve stoornissen’. Daarnaast kunnen derealisatie en depersonalisatie ook optreden als symptomen van andere psychische stoornissen zoals PTSS, schizofrenie, depressie of een paniekstoornis.
