Verzamelwoede

Wat is verzamelwoede in het kort?

• Verzamelwoede is een obsessief-compulsieve stoornis waarbij iemand dwangmatig spullen bewaart en verzamelt, uit angst dingen weg te moeten doen
• Dit leidt tot het verzamelen van zóveel spullen in huis, dat het onleefbaar wordt
• Verzamelwoede kan zich ook uiten in extreem veel winkelen. Dit wordt ook wel 'koopziek' genoemd
• De officiële term voor verzamelwoede is verzamelstoornis. In het Engels is dit 'hoarding disorder'

Wat is verzamelwoede?

Verzamelwoede is een obsessieve-compulsieve stoornis waarbij iemand dwangmatig spullen bewaart en verzamelt, uit angst dingen weg te moeten doen. Een obsessieve-compulsieve stoornis is een dwangstoornis waarbij iemand last heeft van dwanggedachten en/of dwanghandelingen. Verzamelwoede is een bepaalde vorm van zo’n dwangstoornis.

Een verzamelstoornis is niet hetzelfde als gewoon verzamelen. De stoornis gaat namelijk gepaard met lijdensdruk en beperkingen in het dagelijks functioneren. Ook kan er sprake zijn van angst bij de gedachte iets weg te moeten doen. De officiële term voor verzamelwoede is verzamelstoornis. In het Engels wordt het ‘hoarding disorder’ genoemd.

Bij de dwangmatige behoefte alles te bewaren, maakt het niet uit hoeveel de spullen waard zijn. Het gaat van pennen en kranten verzamelen, tot aan kleding en meubelstukken. Alles moet bewaard worden, omdat de persoon het heel erg moeilijk vindt iets weg te doen. Dit leidt tot een huis vol spullen, soms zó erg dat de deur niet meer open kan door alle stapels die erachter staan. Ondanks dat het huis onleefbaar en onveilig wordt, kan iemand er geen afstand van doen.

Hulp om op te ruimen wordt geweigerd. Het is voor hen erg moeilijk om de controle kwijt te raken en in één keer veel spullen weg te doen. Vaak wil de persoon graag over elk item kunnen beslissen of het weg mag of niet. Dit maakt opruimen een moeilijk en langdurig proces. Toch moet er opgeruimd worden om weer goed te kunnen functioneren, of om weer eens mensen te kunnen ontvangen. Doordat er niemand thuis mag komen, lijden ze anders steeds meer een geïsoleerd leven, wat tot verergering van de problemen kan zorgen. Voor de buitenwereld is het zo niet meer zichtbaar hoe de staat van het huis is. Door het televisieprogramma ‘Mijn Leven in Puin’ is verzamelwoede meer onder de aandacht gebracht, en zijn de ernst en de gevolgen ervan goed zichtbaar.

Verzamelwoede kan zich ook uiten in overmatig winkelen of stelen van spullen die iemand niet nodig heeft, of waar iemand geen ruimte voor heeft. Het kan bijvoorbeeld gaan om kleding. De kleding stapelt zich op, het wordt nauwelijks gedragen maar de drang om te winkelen of stelen is zó groot, dat er steeds nieuwe kleding bijkomt. In de volksmond wordt extreem winkelen ook wel ‘koopziek’ genoemd, wat kan leiden tot erge schulden. Wanneer de drang om te stelen op de voorgrond staat, kan het echter gaan om kleptomanie, een stoornis in de impulsbeheersing.

Wat zijn kenmerken van verzamelwoede?

Er is sprake van verzamelwoede als er wordt voldaan aan de volgende zes criteria:

• Overmatige behoefte spullen te bewaren omdat wegdoen lijdensdruk geeft
• Ernstige moeite om bezittingen weg te doen, ongeacht de waarde ervan
• De verzameling spullen geeft zóveel rommel dat woonruimtes niet normaal gebruikt kunnen worden
• Het verzamelen geeft lijdensdruk of beperkt het functioneren
• Het verzamelen komt niet door een somatische aandoening
• Het verzamelen komt niet door een andere psychische stoornis

Hoe vaak komt verzamelwoede voor?

Het is niet heel duidelijk hoe vaak verzamelwoede voorkomt. Schattingen lopen uiteen van 2-6%. Zowel mannen als vrouwen kunnen hieraan lijden. In de algemene populatie komt het echter vaker voor bij mannen, onder psychiatrische patiënten meer bij vrouwen. Bij vrouwen uit verzamelwoede zich vaker in het kopen van dingen. Meer ouderen dan jong-volwassenen lijden aan verzamelwoede.

Wat zijn oorzaken van verzamelwoede?

Dwangmatig verzamelen kan al op jonge leeftijd beginnen. Vaak uiten de eerste symptomen zich tussen het 11e en 15e jaar. Achteraf rapporteren mensen vaak een traumatische gebeurtenis als begin van de verzamelwoede. Als kind gepest worden omdat je armer bent dan andere kinderen, kan bijvoorbeeld een oorzaak zijn.

Een opvallende eigenschap van mensen met deze stoornis is besluiteloosheid. De stoornis is deels erfelijk: ongeveer de helft van de mensen die extreem verzamelen, heeft een familielid die dit ook doet.

Het verzamelen gaat meestal door tot in de volwassenheid, het heeft vaak een chronisch beloop. De ernst, lijdensdruk en beperkingen nemen vaak toe naarmate iemand ouder wordt.

Hoe wordt verzamelwoede behandeld?

Omdat verzamelwoede ernstige beperkingen met zich mee kan brengen, is psychologische behandeling aangewezen. Ook omdat het vaak een chronisch beloop heeft, is het erg belangrijk met deze verzameldwang om te kunnen gaan.

Met cognitieve gedragstherapie specifiek gericht op de verzamelwoede kan een persoon leren bezittingen op te ruimen en weg te doen, om helderder te denken over bezittingen én om de neiging te beheersen nieuwe spullen in huis te halen. Ook zoeken behandelaren de persoon vaak thuis op om hem of haar vanuit daar waar de symptomen zich vooral uiten, te kunnen helpen.

Uit onderzoek blijkt dat cognitieve gedragstherapie bij veel mensen zorgt voor verbetering in de hoeveelheid spullen in huis, en ook voor verbetering in hoe zij zich voelen. Wel hadden zij na de behandeling nog een meer dan gemiddelde hoeveelheid spullen in huis, en moesten ze blijven werken aan hun verzamelproblemen.

Heb je last van verzamelwoede of extreme behoefte te blijven kopen? Vind hier een psycholoog die bij je past.

Hoe zit het precies met stoornissen beschreven in de DSM-5?

Wanneer jij verzekerde zorg krijgt (zorg die valt onder de basisverzekering) is een van de voorwaarden dat er een stoornis wordt vastgesteld. Alleen dan kan de zorg vergoed worden vanuit de basisverzekering. Alle psychiatrische stoornissen zijn verzameld in de DSM-5. De DSM-5 is het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen.  

Een belangrijke kanttekening om bij de DSM-5 te maken is dat de stoornissen die hierin vermeld staan geen diagnoses zijn. De stoornis wordt beschreven aan de hand van een lijstje met symptomen. Voldoe je hieraan, dan 'heb' je deze stoornis. De stoornis of het label zegt alleen niets over hoe het komt dat je deze klachten ervaart. Het geeft geen verklaring.  

Voldoe jij aan de kenmerken van een stoornis? Dan is die stoornis dus niet de reden dat je klachten hebt, maar slechts een beschrijving van jouw klachten. Wat dan het doel is van het gebruik van de DSM? Het helpt om klachten in duidelijk afgebakende categorieën te kunnen plaatsen. Zo weten we met elkaar iets beter waar we over spreken en hoe we klachten willen behandelen. 

Wil jij meer lezen over de DSM-5 en hoe Psycholoog.nl hiermee omgaat? Klik dan hier.