Cancel culture is een fenomeen dat de afgelopen jaren steeds vaker in het nieuws verschijnt. Iemand zegt of doet iets dat als fout wordt beschouwd, en vervolgens volgt een golf van online kritiek, publieke verontwaardiging en soms sociale of professionele uitsluiting. Maar waarom gebeurt dit eigenlijk? Wat drijft mensen om massaal iemand “te cancelen”? De psychologie biedt verrassende inzichten.
Groepsgedrag: de kracht (en druk) van de massa
Mensen zijn sociale wezens. We willen erbij horen en maken deel uit van sociale groepen, online én offline. In cancel culture speelt groepsdenken een grote rol. Wanneer een groep zich verenigt rond morele verontwaardiging, voelen individuen zich gesterkt om mee te doen — zelfs als ze die persoon niet persoonlijk kennen.
Psychologen noemen dit fenomeen conformiteitsdruk: mensen passen hun gedrag aan aan de groep, om niet buiten de boot te vallen. Een like, retweet of vernietigende comment kan een manier zijn om te laten zien: “Ik hoor bij de juiste kant.”
Moraliteit en morele verontwaardiging
Cancel culture wordt vaak aangedreven door een sterk gevoel van moreel ongelijk: iemand heeft een grens overschreden, en dat moet benoemd en bestraft worden. Denk aan racistische uitspraken, seksisme of machtsmisbruik.
Morele emoties zoals woede, walging en schaamte activeren snel en intens. Ze geven mensen het gevoel dat ze opkomen voor het goede. In psychologische zin geeft dit gedrag ook een vorm van morele identiteit: je toont wie je bent door wat je afwijst.
Maar er schuilt ook gevaar in. De grens tussen gerechtvaardigde kritiek en online lynchpartijen kan vervagen, zeker als de groepsdynamiek het oordeel overneemt van individuele reflectie.
Angst: de keerzijde van de medaille
Cancel culture beïnvloedt niet alleen degenen die worden gecanceld. Veel mensen ontwikkelen een angst om iets verkeerds te zeggen. Vooral op sociale media, waar uitspraken uit hun context kunnen worden gehaald en jarenlang blijven circuleren.
Dit leidt tot zelfcensuur: mensen vermijden gevoelige onderwerpen of durven niet meer openlijk hun mening te geven, uit angst voor publieke afwijzing. In werk- of schoolomgevingen kan dit zorgen voor spanningen en verdeeldheid.
Psychologisch gezien ontstaat er dan een “sociale dreiging”: de angst om buitengesloten of bestraft te worden door je eigen groep. En omdat die dreiging vaak onvoorspelbaar en publiek is, kan dit leiden tot chronische stress of een verminderd gevoel van psychologische veiligheid.
Wat is het alternatief?
De roep om verantwoordelijkheid blijft belangrijk, vooral bij structureel onrecht of machtsmisbruik. Maar psychologen pleiten voor meer dialoog in plaats van directe uitsluiting. Denk aan ‘calling in’ in plaats van ‘calling out’: mensen aanspreken met ruimte voor uitleg, leren en herstel.
Want uiteindelijk willen de meesten van ons niet alleen dat fouten worden benoemd, maar ook dat er iets van geleerd wordt. En dat vraagt om reflectie, empathie en nuance. Eigenschappen die soms ontbreken in de snelle dynamiek van online veroordeling.
Ben jij op zoek naar psychologische hulp en wil je aan de slag met specifieke thema’s? Dan kun je vrijblijvend contact met ons opnemen. Dit kan door middel van het inplannen van een adviesgesprek of door direct contact op te nemen met ons.
Meer blogs lezen? Ga dan terug naar het overzicht.
