Het internet geeft ons de mogelijkheid om te verbinden, te delen en te leren. Maar het is ook een plek waar pesten en haatreacties zich razendsnel verspreiden. Opvallend is dat veel mensen toekijken zonder iets te doen, ook als ze zien dat iemand wordt aangevallen. Dat fenomeen heet het bystander effect, en het is ook online nog altijd springlevend.
Wat is het bystander effect?
Het bystander effect is een psychologisch fenomeen waarbij mensen minder snel hulp bieden aan iemand in nood wanneer er anderen aanwezig zijn. De logica: “Iemand anders grijpt vast wel in.” Hoe meer omstanders, hoe kleiner de kans dat één persoon verantwoordelijkheid neemt.
Dit effect werd voor het eerst uitgebreid onderzocht na de beruchte moord op Kitty Genovese in 1964, waarbij tientallen mensen het incident zagen of hoorden maar niet ingrepen. Sindsdien is het bystander effect veelvuldig aangetoond, en in het digitale tijdperk krijgt het een nieuwe dimensie.
Het digitale bystander effect
Op sociale media worden beledigingen, bedreigingen en groepsaanvallen vaak publiek gedeeld. Denk aan haatreacties onder foto's, body shaming op TikTok of het systematisch buitensluiten van iemand in groepschats. Veel mensen zien het gebeuren, maar doen niets.
Wat is de reden hierachter?
-
Diffusie van verantwoordelijkheid: Met duizenden volgers of groepsleden voelt niemand zich écht persoonlijk verantwoordelijk.
-
Anoniem toekijken: In tegenstelling tot de fysieke wereld kun je online makkelijk passief blijven zonder dat iemand dat ziet.
-
Angst voor sociale repercussies: Mensen vrezen dat ze zelf het doelwit worden als ze het opnemen voor iemand anders.
-
Normalisering: Online pestgedrag wordt soms gezien als ‘grappig’ of ‘onderdeel van internetcultuur’.
Wat zijn de gevolgen?
Het gebrek aan ingrijpen versterkt de macht van de pesters. Slachtoffers voelen zich geïsoleerd, machteloos en onveilig. Onderzoek toont aan dat online pesten ernstige gevolgen kan hebben voor de mentale gezondheid, waaronder angst, depressie en zelfs suïcidale gedachten.
Bovendien creëren zwijgende toeschouwers een omgeving waarin pesten ongestraft doorgaat. Elke niet-ingreep is in zekere zin een stille goedkeuring.
Wat kunnen we doen?
Gelukkig is de oplossing vaak eenvoudiger dan gedacht. Psychologen noemen dit “empowered bystanding”: mensen aanmoedigen om wél in te grijpen, op kleine maar betekenisvolle manieren.
Enkele effectieve reacties:
-
Steun privé sturen naar het slachtoffer ("Ik zag wat er gebeurde, weet dat je niet alleen bent.")
-
Een positieve reactie plaatsen om de haat te onderbreken
-
Pestgedrag rapporteren via de meldingsfunctie van het platform
-
Vragen stellen aan de pester (“Wat bedoel je hiermee?”) om het gedrag zichtbaar te maken
Ben jij op zoek naar psychologische hulp en wil je aan de slag met specifieke thema’s? Dan kun je vrijblijvend contact met ons opnemen. Dit kan door middel van het inplannen van een adviesgesprek of door direct contact op te nemen met ons.
Meer blogs lezen? Ga dan terug naar het overzicht.
