Overgewicht en obesitas bij jongeren komen in Nederland steeds vaker voor. Vaak gaat het gesprek dan over lichamelijke gevolgen, zoals diabetes of hartklachten. Maar wat veel minder aandacht krijgt, is de mentale kant van het verhaal. Terwijl juist daar vaak veel speelt. Jongeren met obesitas voelen zich niet alleen fysiek anders, maar ook mentaal vaak onzeker, somber of buitengesloten.
Meer dan alleen overgewicht
Meer dan 1 op de 7 jongeren in Nederland heeft overgewicht. Bij een deel daarvan is zelfs sprake van obesitas (Nederlands Jeugdinstituut, 2023). De oorzaak wordt vaak gezocht in 'ongezonde keuzes', maar zo simpel is het niet. Obesitas ontstaat meestal door een combinatie van factoren: erfelijkheid, leefstijl, omgeving en mentale gezondheid.
Psychische klachten zoals somberheid, stress of een negatief zelfbeeld kunnen leiden tot emotioneel eten of minder bewegen. Andersom kan overgewicht ook psychische klachten versterken. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat jongeren met obesitas een groter risico hebben om depressief te worden.
Daarnaast kan overgewicht onder jongeren afkomstig zijn van psychische aandoeningen zoals een eetbuistoornis. Mensen met een eetbuistoornis of ‘binge-eating disorder’ (BED) hebben herhaaldelijke eetbuien die zich gedurende 3 maanden of langer gemiddeld minstens 1 keer per week voordoen. De eetbuien worden gekenmerkt door:
- Extreem veel eten
- De controle verliezen over het eetgedrag
- Niet kunnen stoppen met eten
- Zichzelf niet kunnen beheersen wat betreft de hoeveelheid of het soort voedsel
De impact van pesten en stigma
Wat nog te vaak wordt vergeten, is hoe pijnlijk het stigma rond overgewicht is. Veel jongeren met obesitas krijgen te maken met pesten, opmerkingen of het gevoel dat ze niet meetellen. Dat gebeurt op school, maar ook online.
Volgens een groot onderzoek heeft dit gewichtsstigma grote gevolgen: het vergroot de kans op angst, depressie en een laag zelfbeeld. Bovendien zorgt het ervoor dat jongeren zich schamen of afsluiten, waardoor hulp zoeken nóg moeilijker wordt.
De omgeving
Niet alleen persoonlijke factoren spelen een rol. De omgeving waarin een jongere opgroeit, is minstens zo belangrijk. Denk aan de overvloed aan ongezond eten, weinig speelruimte, en sociale media die 'perfecte' en daardoor onrealistische lichamen laten zien als ideaal. Onderzoekers noemen dit een 'obesogene omgeving': een omgeving die het makkelijk maakt om ongezond te leven.
Wat helpt?
Wat kan je als naaste van een jongere met overgewicht doen om het stigma te verminderen en hen te helpen met de mentale oorzaken of gevolgen van het overgewicht? De volgende punten kunnen helpen:
- Praat open over gevoelens. Gevoelens zoals verdriet, stress of schaamte kunnen een rol spelen bij eetgedrag. Het bespreken van deze gevoelens kan de neiging om te overeten doen afnemen. Zo kan het helpen om de jongere met een psycholoog in gesprek te laten gaan over de onderliggende mentale oorzaken van het overgewicht, of over de mentale gevolgen ervan.
- Let op je taalgebruik. Woorden doen ertoe. Oordelende termen als "ongezond" of "lui" kunnen hard aankomen en maken het probleem vaak groter.
- Werk samen. De beste hulp is hulp vanuit meerdere hoeken: psychologische steun, leefstijlbegeleiding en betrokkenheid van ouders, school en omgeving.
Let op! Bij Psycholoog.nl bieden we geen behandeling aan voor jongeren onder de 18 jaar. Wil je graag dat een jongere in gesprek gaat met een psycholoog? Neem dan contact op met de huisarts. Die kan jullie verder helpen en doorverwijzen naar de juiste plek voor passende ondersteuning.
Meer blogs lezen? Ga terug naar het overzicht.
Bronnen:
Congres ‘Obesitas bij kinderen en jongeren’: tijd voor een integrale aanpak -
Het verband tussen BMI en het mentaal welzijn van adolescenten - Kind & Adolescent Praktijk
Warnick JL, Darling KE, West CE, Jones L, Jelalian E. Weight stigma and mental health in youth: a systematic review and meta-analysis. J. Pediatr Psychol. 2022;47(3):237-255.
Quek YH, Tam WWS, Zhang MWB, Ho RCM. Exploring the association between childhood and adolescent obesity and depression: a meta-analysis. Obes Rev. 2017;18(7):742-754.
Swinburn BA, Sacks G, Hall KD, McPherson K, Finegood DT, Moodie ML, et al. Series Obesity 1 The global obesity pandemic: shaped by global drivers and local environments. Vol. 378, Lancet. 2011.
