Psychose

Wat is een psychose in het kort?

• Een psychose is een staat waarin iemand verkeert waarin wanen, hallucinaties, verwarde spraak of verwarde motoriek voorkomen.
• Hierdoor verliest de persoon het contact met de werkelijkheid.
• Iemand hoort dan bijvoorbeeld stemmen in z'n hoofd, heeft waanbeelden, paranoïde gedachtes, of beweegt vreemd. Dit leidt tot angstig, vreemd en soms gevaarlijk gedrag.
• Een psychose komt voor bij diverse psychische aandoeningen.
• Jaarlijks krijgt 1 op de 10.000 mensen tussen de 15 en 45 jaar een eerste psychose.

Wat is een psychose?

Een psychose (of een kortdurende psychotische stoornis) is een staat waarin iemand verkeert waarin wanen, hallucinaties, verwarde spraak of verwarde motoriek voorkomen. Hierdoor verliest de persoon het contact met de werkelijkheid.

Een waan is een denkbeeld of overtuiging die niet op de werkelijkheid berust, maar waar een persoon heilig in gelooft. Ook als er genoeg bewijs is voor het tegendeel houdt de persoon vast aan zijn overtuiging. Voorbeelden daarvan zijn de achtervolgingswaan of de jaloersheidswaan.

Hallucinaties zijn zintuiglijke waarnemingen van dingen die er in werkelijkheid niet zijn. De zintuiglijke waarneming is verstoord. Mensen ruiken, horen, zien, proeven of voelen dingen, zonder dat er externe stimuli zijn. Tijdens een psychose worden vaak stemmen gehoord of ziet men een verschijning.

Een ander kenmerk van een psychose zijn stoornissen in het spreken. De spraak kan onsamenhangend zijn. Een verhaal kan ontsporen omdat iemand continu van onderwerp verandert. Antwoorden op vragen kunnen helemaal niets met het onderwerp te maken hebben. Soms gebruikt iemand niet-bestaande woorden of herhaalt hij alles wat een ander zegt.

Tenslotte kan sprake zijn van gedesorganiseerd of ‘katatoon’ gedrag. Katatoon gedrag wordt gekenmerkt door vreemde en willekeurige bewegingen of juist onbeweeglijkheid (lang stilstaan), terugtrekgedrag, opwinding, en bizar gedrag. Iemand kan bijvoorbeeld een afwezige indruk maken, in zichzelf praten, hard lachen zonder aanleiding, eigenaardige en doelloze handelingen steeds weer opnieuw uitvoeren en onrustig, angstig of verward overkomen. Ook kan diegene iemand anders gaan nadoen in zijn bewegingen (echopraxie) of gaan napraten (echolalie).

Hoe vaak komt een psychose voor?

Ongeveer 8% van de mensen heeft wel eens een psychotische ervaring gehad. Jaarlijks krijgen ongeveer 3000 jongvolwassenen in Nederland voor het eerst een psychose.

Psychotische ervaringen komen ook voor bij kinderen jonger dan 14 jaar. Meestal zijn die onschuldig en van voorbijgaande aard. In de leeftijd van 15 tot 25 jaar neemt het aantal psychoses sterk toe.

Hoe wordt een psychose behandeld?

Antipsychotica

Behandeling van psychose is gericht op korte of langetermijneffecten. Op korte termijn gaat dit om het voorkomen of bestrijden van de psychotische verschijnselen. Wanen en hallucinaties kunnen behandeld worden met medicijnen, met name antipsychotica. De medicijnen werken effectief als symptomenbestrijder, maar bieden geen genezing. Voor de behandeling van negatieve symptomen zijn deze middelen minder effectief.

Psychologische behandeling

Op lange termijn wordt bekeken hoe psychoses in de toekomst voorkomen kunnen worden, en hoe iemand een zo normaal mogelijk leven kan leiden. Dit kan door middel van psychologische behandeling. Er bestaan verschillende psychologische behandelingen van schizofrenie, zoals cognitieve gedragstherapie, psycho-educatie (uitleg over de ziekte) en gezinsinterventies. Hierbij leert iemand omgaan met de stoornis waarbij regelmaat en vermijden van stress en teveel prikkels belangrijk zijn, en leert iemand de signalen dat het niet goed gaat herkennen.

Klinische behandeling

Soms is het noodzakelijk iemand op te nemen in een psychiatrische instelling, of op een psychiatrische afdeling van een algemeen ziekenhuis. Een opname in een psychiatrisch ziekenhuis is nodig als de betrokkene geobserveerd moet worden, in de eigen omgeving niet meer tot rust kan komen, te angstig is of een gevaar vormt voor zichzelf of de omgeving.

Let op: behandeling van deze specifieke problematiek is niet mogelijk bij Psycholoog.nl. We adviseren je om hiervoor contact op te nemen met jouw huisarts.

Hoe wordt een psychose in de DSM-5 beschreven?

Volgens het handboek van psychische stoornissen, de DSM-5, is er sprake van een kortdurende psychotische stoornis (psychose) bij:

• De aanwezigheid van één (of meer) van de volgende symptomen. Minstens één daarvan moet (1), (2) of (3) zijn:
  (1) Wanen
  (2) Hallucinaties
  (3) Gedesorganiseerd spreken (bijvoorbeeld frequente ontsporing of incoherentie)
  (4) Ernstig chaotisch of katatoon gedrag

Psychoses en aanverwante stoornissen

Psychoses komen niet alleen bij schizofrenie voor. Er bestaan verschillende psychotische stoornissen, en psychoses kunnen een verschijnsel zijn bij andere psychische stoornissen:

• Kortdurende psychotische stoornis: hierbij komen psychotische verschijnselen niet langer dan één maand voor.
• Waanstoornis: Er is sprake van één of meerdere wanen gedurende een maand of langer. Er zijn echter geen andere psychotische kenmerken, zoals hallucinaties.
• Schizofreniforme stoornis: hierbij komen psychotische verschijnselen langer dan één maand voor, maar niet langer dan zes maanden (zoals bij schizofrenie).
• Schizoaffectieve stoornis: er is sprake van psychotische en negatieve symptomen, gelijktijdig met een zeer sombere, manische of juist sterk wisselende stemming.
• Psychotische stoornis door een middel: wanneer sprake is van psychose door alcohol, drugs, of medicijngebruik.
• Bipolaire stemmingsstoornissen: zijn stoornissen in de gemoedstoestand, waarbij depressieve periodes worden afgewisseld met energieke of prikkelbare periodes. Psychosesymptomen treden alleen op tijdens een depressieve of manische episode.
• Depressieve stemmingsstoornissen: zijn stoornissen in de gemoedstoestand, gekenmerkt door neerslachtigheid, gevoelloosheid of prikkelbaarheid. Als de depressie ernstig is, kunnen psychoses voorkomen.
• Kraambedpsychose: ook wel postpartum psychose genoemd, is een psychose die zich binnen zes maanden na de bevalling voordoet.
• Stress en trauma: teveel prikkels, hevige stress, en het meemaken van een traumatische gebeurtenis kan het risico op een psychose vergroten.
• Delier: een stoornis in de aandacht of het bewustzijn, die zich uit in verwardheid, angst en onrust. hierbij kunnen verschijnselen optreden die lijken op wanen of hallucinaties.
• Dementie: mensen met dementie, een stoornis waarbij de geestelijke vermogens achteruit gaan, kunnen last hebben van wanen en hallucinaties.

Hoe zit het precies met stoornissen beschreven in de DSM-5?

Wanneer jij verzekerde zorg krijgt (zorg die valt onder de basisverzekering) is een van de voorwaarden dat er een stoornis wordt vastgesteld. Alleen dan kan de zorg vergoed worden vanuit de basisverzekering. Alle psychiatrische stoornissen zijn verzameld in de DSM-5. De DSM-5 is het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen.  

Een belangrijke kanttekening om bij de DSM-5 te maken is dat de stoornissen die hierin vermeld staan geen diagnoses zijn. De stoornis wordt beschreven aan de hand van een lijstje met symptomen. Voldoe je hieraan, dan 'heb' je deze stoornis. De stoornis of het label zegt alleen niets over hoe het komt dat je deze klachten ervaart. Het geeft geen verklaring.  

Voldoe jij aan de kenmerken van een stoornis? Dan is die stoornis dus niet de reden dat je klachten hebt, maar slechts een beschrijving van jouw klachten. Wat dan het doel is van het gebruik van de DSM? Het helpt om klachten in duidelijk afgebakende categorieën te kunnen plaatsen. Zo weten we met elkaar iets beter waar we over spreken en hoe we klachten willen behandelen. 

Wil jij meer lezen over de DSM-5 en hoe Psycholoog.nl hiermee omgaat? Klik dan hier.