We vertrouwen vaak blind op ons geheugen. Toch blijkt uit onderzoek dat ons geheugen niet zo betrouwbaar is als we denken. Mensen kunnen zich namelijk levendig gebeurtenissen herinneren die nooit hebben plaatsgevonden. Dit fenomeen staat bekend als false memories; false herinneringen. Maar hoe ontstaan die, en wat betekent dit voor ons dagelijks leven?
Het geheugen is geen videorecorder
Veel mensen zien geheugen als een soort harde schijf waarop ervaringen netjes worden opgeslagen en later weer kunnen worden afgespeeld. In werkelijkheid is geheugen een reconstructief proces. Elke keer dat we ons iets herinneren, bouwen we het verhaal opnieuw op uit fragmenten. Daarbij vullen we ontbrekende stukjes onbewust aan met aannames of suggesties.
Hoe ontstaan false memories?
Er zijn verschillende manieren waarop valse herinneringen kunnen ontstaan:
-
Suggestie: Als iemand vaak genoeg hoort dat hij of zij iets heeft meegemaakt (“Weet je nog dat je op vijfjarige leeftijd verdwaalde in het winkelcentrum?”), kan die persoon dit op termijn gaan geloven.
-
Verwarring van bronnen: Je kunt een droom, een film of een verhaal van een ander later verwarren met je eigen ervaring.
-
Groepsdruk: Als meerdere mensen beweren dat iets op een bepaalde manier gebeurde, ben je geneigd je herinnering aan te passen.
-
Emotionele impact: Heftige emoties kunnen details vertekenen of zelfs gebeurtenissen in je geheugen ‘fabriceren’.
Bekend onderzoek
Psycholoog Elizabeth Loftus liet in haar beroemde studies zien hoe eenvoudig false memories kunnen worden opgewekt. In een experiment werd proefpersonen verteld dat ze als kind ooit waren verdwaald in een winkelcentrum. Na herhaaldelijk hierover bevraagd te worden, ontwikkelde een aanzienlijk deel van hen een levendige herinnering aan dit fictieve voorval, compleet met details zoals “het winkelpersoneel dat me hielp terug te vinden”.
Een recenter fenomeen is het Mandela Effect, waarbij grote groepen mensen zich hetzelfde verkeerd herinneren (bijvoorbeeld dat Nelson Mandela in de jaren ’80 zou zijn overleden). Dit laat zien hoe collectieve herinneringen ook vatbaar zijn voor vervorming.
Gevolgen in het dagelijks leven
False memories zijn meestal onschuldig, maar kunnen ook serieuze gevolgen hebben. In rechtszaken kan het leiden tot foutieve getuigenissen, waarbij iemand met volle overtuiging een verdachte aanwijst – terwijl die er nooit bij was. In persoonlijke relaties kunnen ze leiden tot misverstanden of conflicten over “hoe het echt gegaan is”.
Kunnen we false memories voorkomen?
Volledig voorkomen kan niet, want het is een product van hoe ons geheugen werkt. Wel kunnen we ons bewustzijn vergroten:
-
Wees kritisch op je herinneringen, vooral als ze ver teruggaan.
-
Vraag naar meerdere bronnen bij belangrijke gebeurtenissen.
-
Weet dat zekerheid niet gelijkstaat aan juistheid. Zelfs een overtuigde herinnering kan fout zijn.
In het kort
False memories laten zien dat ons geheugen geen objectief archief is, maar een creatieve verteller die soms details verzint. Het maakt ons menselijk, maar ook kwetsbaar. Bewustzijn hiervan helpt ons om met meer nuance om te gaan met onze herinneringen én die van anderen.
Ben jij op zoek naar psychologische hulp en wil je aan de slag met specifieke thema’s? Dan kun je vrijblijvend contact met ons opnemen. Dit kan door middel van het inplannen van een adviesgesprek of door direct contact op te nemen met ons.
Meer blogs lezen? Ga dan terug naar het overzicht.
