Wat is een vermijdende persoonlijkheid in het kort?
Een vermijdende persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door:
- Behoefte aan contact, maar grote angst voor afwijzing en/of vernedering.
- Moeite om zichzelf bij anderen te zijn. Mensen met een vermijdende persoonlijkheid zijn vaak erg terughoudend en durven moeilijk hun mening uit te spreken.
- Zelfkritisch en omschrijven zichzelf vaak als saai.
Een vermijdende persoonlijkheidsstoornis ontwikkelt zich vaak in de vroege volwassenheid.
Ongeveer 1.5% tot 2.5% van de mensen heeft een vermijdende persoonlijkheidsstoornis.
Een vermijdende persoonlijkheidsstoornis wordt ook wel een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis genoemd.
Wat is een vermijdende persoonlijkheidsstoornis?
Een vermijdende persoonlijkheidsstoornis, ook wel ontwijkende persoonlijkheidsstoornis genoemd, wordt gekenmerkt door een sterke angst om zichzelf te zijn. Mensen met deze persoonlijkheidsstoornis zijn terughoudend in het geven van hun mening omdat ze bang zijn om het verkeerde te zeggen of te doen. Ze willen afwijzing en vernedering voorkomen. Mensen met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis hebben een sterke overtuiging dat ze niet leuk en/of interessant genoeg zijn en ze zijn vaak overmatig kritisch tegenover zichzelf. Dit leidt er vaak tot dat ze veel sociale contacten en activiteiten vermijden. Ze zullen bijvoorbeeld niet snel deelnemen in gesprekken. Vaak zitten ze erg ‘in hun hoofd’ en zijn ze erg zelfbewust omdat ze constant bezig zijn met hoe ze overkomen op anderen. Vaak gaat dit samen met veel angst.
Bovendien kunnen mensen met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis zich ook schamen voor innerlijke en/of uiterlijke tekortkomingen, die vaak sterk uitvergroot zijn bij ze. Ze voelen zich vaak onaantrekkelijk en er is vaak sprake van een minderwaardigheidsgevoel.
Wat zijn kenmerken van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis?
Bij een vermijdende persoonlijkheidsstoornis is er sprake van een aanhoudend patroon van sociale afremming, minderwaardigheidsgevoelens, en een overgevoeligheid voor kritiek. Dit begint op jongvolwassen leeftijd en is aanwezig in uiteenlopende situaties, zoals blijkt uit vier (of meer) van de volgende kenmerken:
- Vermijden van activiteiten waarbij interpersoonlijk contact nodig is vanwege de angst voor kritiek, afkeuring, of afwijzing;
- Niet met mensen willen zijn, behalve als ze zeker weten dat mensen ze mogen/aardig vinden;
- Terughoudendheid in intieme relaties vanwege de angst om belachelijk te worden gemaakt of beschaamd te worden;
- In sociale situatie te veel focussen op niet bekritiseerd of afgewezen te worden;
- Moeite met het aangaan van nieuwe interpersoonlijke situaties door een gebrek aan gevoel van competentie;
- Ziet zichzelf als onaantrekkelijk, sociaal onbekwaam, of onderdanig aan anderen;
- Erg terughoudend in het ondernemen van nieuwe activiteiten omdat dit beschamend kan zijn.
Wat zijn oorzaken van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis?
Er is geen eenduidige verklaring voor het ontstaan van een vermijdende persoonlijkheid. Het is een complexe stoornis die (waarschijnlijk) een complexe ontwikkeling kent via genen, opvoeding en omgeving. Er bestaan wel ideeën over. Vermoedelijk ontstaat het door een combinatie van sociale, psychologische en genetische factoren. Denk bijvoorbeeld aan emotionele verwaarlozing of afwijzing door leeftijdsgenoten op jonge leeftijd maar ook een al wat meer verlegen, angstige, en ‘kat uit de boom kijken’ persoonlijkheid. Bovendien komt de vermijdende persoonlijkheidsstoornis vaak samen voor met angststoornissen, zoals de angst voor openbare ruimtes.
Hoe vaak komt een vermijdende persoonlijkheidsstoornis voor?
Ongeveer 1.5% tot 2.5% van de mensen zou kampen met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis. Overmatige verlegenheid bij kinderen kan een voorteken zijn voor het later ontwikkelen van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis.
Hoe wordt een vermijdende persoonlijkheidsstoornis behandeld?
Een behandeling van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis kan door middel van cognitieve gedragstherapie waarbij negatieve gedachten en patronen worden uitgedaagd. Bovendien is een sociale vaardigheidstraining vaak werkzaam doordat je hierdoor meer sociale vaardigheden leert. Daarnaast leer je om betere contacten op te bouwen met andere mensen.
Andere effectieve behandelingen voor een vermijdende persoonlijkheidsstoornis blijken:
- Schematherapie: doorbreken van hardnekkige patronen en deze veranderen naar meer functionelere patronen.
- Transactionele analyse (TA): vergroten van zelfinzicht en doorbreken van patronen.
- Dynamische Interpersoonlijke Therapie (DIT): onderzoeken van vervelende en pijnlijke ervaringen in het verleden en deze verwerken.
Tijdens de behandeling zal de focus liggen op het verwerken van de veelal opgekropte gevoelens en het opbouwen van zelfvertrouwen in zowel zichzelf als anderen. Ook is het belangrijk dat mensen met een vermijdende persoonlijkheid leren om beter te functioneren in het dagelijkse leven, zoals op hun werk of school.
Hoe zit het precies met stoornissen beschreven in de DSM-5?
Wanneer jij verzekerde zorg krijgt (zorg die valt onder de basisverzekering) is een van de voorwaarden dat er een stoornis wordt vastgesteld. Alleen dan kan de zorg vergoed worden vanuit de basisverzekering. Alle psychiatrische stoornissen zijn verzameld in de DSM-5. De DSM-5 is het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen.
Een belangrijke kanttekening om bij de DSM-5 te maken is dat de stoornissen die hierin vermeld staan geen diagnoses zijn. De stoornis wordt beschreven aan de hand van een lijstje met symptomen. Voldoe je hieraan, dan 'heb' je deze stoornis. De stoornis of het label zegt alleen niets over hoe het komt dat je deze klachten ervaart. Het geeft geen verklaring.
Voldoe jij aan de kenmerken van een stoornis? Dan is die stoornis dus niet de reden dat je klachten hebt, maar slechts een beschrijving van jouw klachten. Wat dan het doel is van het gebruik van de DSM? Het helpt om klachten in duidelijk afgebakende categorieën te kunnen plaatsen. Zo weten we met elkaar iets beter waar we over spreken en hoe we klachten willen behandelen.
Wil jij meer lezen over de DSM-5 en hoe Psycholoog.nl hiermee omgaat? Klik dan hier.
