Met de verkiezingen net achter de rug en de formatie in volle gang is de politiek weer een actueel onderwerp in het nieuws Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat het vertrouwen van burgers in de landelijke politiek sinds 2021 flink is gedaald. Hoe komt het dat dat vertrouwen zo laag is, en welke gevolgen heeft dat voor onze mentale gezondheid? In deze blog verkennen we de verbanden tussen politiek vertrouwen, betrouwbare instituties en het welzijn van burgers.
Wat is “vertrouwen in de politiek”?
Om te begrijpen wat er speelt, is het belangrijk eerst te definiëren wat politiek vertrouwen eigenlijk is. Volgens de Kennisnotitie Vertrouwen in de Politiek van het SCP gaat het om steun voor politieke instituties (zoals de regering, het parlement en partijen), én de mensen die daar werken.
Belangrijk is dat vertrouwen niet blind is: het is een relatie waarbij burgers afwegen hoe betrouwbaar de politiek is en wat hun eigen opvattingen zijn.
Vertrouwen impliceert onzekerheid en risico: wanneer je iets volledig vertrouwt, geef je macht aan dat systeem, ook al is het onvoorspelbaar.
Waarom is het vertrouwen in Nederland (weer) gedaald?
Betrouwbaarheidscrisis in plaats van vertrouwenscrisis
- Volgens het SCP is er tegenwoordig niet zozeer sprake van een vertrouwenscrisis, maar eerder van een betrouwbaarheidscrisis.
- Dat betekent dat mensen niet per se cynisch zijn over de democratie als systeem, maar wél teleurgesteld in hoe de politiek functioneert: politici lijken hun beloften niet waar te maken of raken verstrikt in conflicten.
- Grote schandalen (zoals het toeslagenschandaal) en gebrek aan resultaat op urgente thema’s zoals wonen, stikstof of migratie ondermijnen dat vertrouwen.
Onvoldoende vertegenwoordiging & verantwoording
- Veel burgers voelen zich niet gehoord. Uit SCP-onderzoek blijkt dat 43% vindt dat de politiek te weinig naar burgers luistert, en bijna 60% denkt dat politici niet opkomen voor mensen “zoals zij.”
- Ook bestuurlijke onvermogen scoort hoog: in peilingen zegt een groot deel van de mensen dat de politiek vooral met zichzelf bezig is en niet goed samenwerkt.
Instabiliteit en conflicten
- De vorming van regeringen, interne ruzies en een gebrek aan daadkracht versterken het beeld van politiek disfunctioneren.
- Die instabiliteit draagt bij aan onzekerheid bij burgers: als de politiek niet stabiel en voorspelbaar is, is het moeilijk om er vertrouwen in te hebben.
Hoe beïnvloedt laag politiek vertrouwen onze mentale gezondheid?
Onzekerheid, machteloosheid en maatschappelijke onrust
Wanneer we weinig vertrouwen hebben in de politiek, kan dat leiden tot gevoelens van kwetsbaarheid. In SCP-onderzoek naar maatschappelijk onbehagen wordt gesuggereerd dat een gebrek aan betrouwbare politiek bijdraagt aan een gevoel dat problemen niet opgelost worden en dat de toekomst onvoorspelbaar is. Studies tonen aan dat mensen die zich niet vertegenwoordigd voelen, vaker frustratie, machteloosheid of gelatenheid rapporteren.
Directe mentale gezondheidseffecten
Er is bewijs dat laag politiek vertrouwen samenhangt met slechtere psychologische gezondheid: in Zweeds onderzoek rapporteerden mensen met weinig vertrouwen in het parlement vaker psychisch onwelzijn.
Tijdens de coronapandemie bleek uit internationaal onderzoek dat politiek vertrouwen een buffer kan zijn tegen depressieve klachten, vooral bij mensen die al kwetsbaar waren.
Ook onder studenten in Nederland is er verband gevonden: in crisisperioden (zoals de coronacrisis) daalde het mentaal welbevinden, en dat hing samen met het vertrouwen dat zij in de politiek hadden.
Welke rol kan psychologie spelen bij herstel van vertrouwen?
Transparantie en verantwoording vergroten
Politieke partijen en instituten kunnen structureel duidelijker communiceren over hun besluiten, werkwijze en successen. Verantwoording afleggen (bijv. openbare rapportages, debatten) helpt burgers zien dat politici verantwoordelijk worden gehouden.
Kritisch burgerschap stimuleren
Psychologisch gezien is het belangrijk dat burgers sceptisch blijven, niet opgeven: vertrouwen is gezond als het gebaseerd is op waargenomen betrouwbaarheid.
Onderwijs en media kunnen mensen helpen de politiek beter te begrijpen: wat zijn instituten, hoe werken besluitprocessen, en hoe kunnen burgers meedoen?
Verbeteren van representatie
Politici en partijen kunnen actief werken aan inclusie van groepen die zich weinig vertegenwoordigd voelen (bijv. mbo-opleidingen, regio’s buiten de Randstad).
Institutionele hervormingen (zoals kiesstelsels of burgerparticipatie) kunnen het gevoel versterken dat politieke instituties écht luisteren.
Conclusie en call to action
Het lage vertrouwen in de Nederlandse politiek gaat dieper dan enkel onvrede: het weerspiegelt een betrouwbaarheidscrisis, waarin burgers twijfelen aan de effectiviteit, integriteit en representativiteit van hun leiders. Die twijfel is niet onschuldig, want het raakt de mentale gezondheid, vergroot gevoelens van onzekerheid en kan leiden tot maatschappelijke onrust. Tegelijk biedt het een kans: als politici en burgers samen werken aan meer transparantie, betere verantwoording en inclusiever beleid, kan het publieke vertrouwen (en daarmee ons psychologisch welzijn) herstellen.
Benieuwd wat er achter jouw klachten zit? Bij Psycholoog.nl bieden we online gesprekken waarin we samen kijken naar wat jij nodig hebt: persoonlijk, mensgericht en zonder diagnoses. Neem dan contact op door middel van het inplannen van een gratis adviesgesprek of door ons direct te bellen via 085 273 3339.
Meer blogs lezen? Ga terug naar het overzicht.
Bronnen:
Kennisnotitie Vertrouwen in de politiek | Sociaal en Cultureel Planbureau
Lindstrom, M., & Mohseni, M. (2009). Social capital, political trust and self-reported psychological health: a population-based study. Social science & medicine (1982), 68(3), 436–443. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2008.11.004
