Bipolaire stoornis

Wat is een bipolaire stoornis en bipolariteit in het kort?

• Bipolair betekent: twee tegengestelde uitersten
• Bij een bipolaire stoornis is er sprake van tegengestelde stemmingen: depressieve periodes worden afgewisseld met energieke of prikkelbare periodes
• Iemand met een bipolaire stoornis werd vroeger manisch depressief genoemd
• Een manie gaat in 50% van de gevallen samen met een psychose
• Tijdens een manie is vaak een opname nodig
• Bij een bipolaire stoornis is de kans op zelfmoord vergroot
• Ongeveer 1,5% van de mensen lijdt aan een bipolaire stoornis

Wat is een bipolaire stoornis of stemmingsstoornis?

Een bipolaire stoornis is een stemmingsstoornis waarbij er sprake is van sterke stemmingswisselingen. Bipolair betekent twee tegengestelde uitersten: de stemming kent hoogte- en dieptepunten. 

Bij een bipolaire stoornis wisselen vier typen stemmingen zich af:

• Depressieve episodes: de stemming is somber en vlak.
• Manische episodes: de stemming is abnormaal energiek, vrolijk (euforisch) of prikkelbaar. Tijdens een manie worden allerlei activiteiten ondernomen die impulsief en onbezonnen kunnen zijn. Ook kan iemand veel minder slapen, meer praten, een vluchtige gedachtegang hebben, snel afgeleid zijn en prikkelbaar zijn.
• Hypomanische episodes: ‘hypo’ betekent minder of verlaagd. Een hypomanische episode is een mildere vorm van de manische episode, waarbij iemand erg euforisch of prikkelbaar is.
• Gemengde episodes: Er is tegelijkertijd sprake van (hypo)manische symptomen, als van depressieve symptomen. De stemming is dan vaak heel prikkelbaar.

Manische, depressieve, hypomanische of gemengde episodes volgen elkaar in wisselend tempo op. Er kunnen lange stabiele episodes zijn, waarbij de stemming redelijk normaal is en er minder beperkingen zijn in het dagelijks leven. Bij sommige mensen ontstaat een manie of een depressie heel geleidelijk. Bij anderen kan de overgang heel plots verlopen, zelfs binnen een paar dagen.

Vroeger werd iemand met een bipolaire stoornis ook wel manisch depressief genoemd. Maar ‘manisch depressief’ is een benaming die niet helemaal klopt. Sommige mensen hebben namelijk alleen maar manische episodes, en geen depressieve episodes. Een depressieve episode is niet altijd vereist om tot de diagnose bipolaire stoornis te komen. Andersom geldt dit ook, sommige mensen hebben nooit echt een manie, maar wel hypomanische episodes (milde manische verschijnselen) en depressieve episodes.

Doordat er verschillende combinaties stemmingen mogelijk zijn, worden er twee typen bipolaire stoornissen onderscheiden:

• De bipolaire stoornis type 1
• De bipolaire stoornis type 2

Bipolaire stoornis type 1

Wanneer ben je manisch depressief?

Bij een manie heeft iemand een abnormaal goede of juist een prikkelbare stemming. Deze stemming is minstens een week aanwezig, gedurende het grootste deel van de dag en bijna elke dag. Tijdens deze periode is ook sprake van toegenomen energie of activiteit. Andere symptomen zijn:

• Zich verheven voelen boven anderen
• Weinig behoefte aan slaap hebben
• Spraakzamer zijn
• Sneller denken of gejaagde gedachten hebben
• Snel afleidbaar zijn
• Veel tijd besteden aan of niet kunnen stoppen met activiteiten
• Rusteloos zijn
• Gedrag dat pijnlijke gevolgen kan hebben (bv. ontremd seksueel gedrag, heel veel geld uitgeven)
• Geagiteerd zijn (opgewonden/zenuwachtig)

De symptomen zijn niet toe te schrijven aan een lichamelijke ziekte, zoals een te snel werkende schildklier (hyperthyreoïdie). Ze mogen ook niet het gevolg zijn van het gebruik van alcohol of drugs.

Wanneer ben je manisch psychotisch?

Een manie gaat in ongeveer de helft van de gevallen samen met een psychose. Tijdens een psychose hebben mensen wanen en/of hallucinaties. Een waan is een overtuiging die niet overeenkomt met de werkelijkheid en niet te corrigeren is. Een hallucinatie betekent dat mensen dingen waarnemen die er niet zijn, zoals stemmen horen of verschijningen zien.

Wanen die tijdens een manie vaker voorkomen zijn grootheidswanen en achtervolgingswanen. Iemand die manisch is en zich geweldig voelt, kan denken speciale gaven te hebben en ‘uitverkoren’ te zijn om de wereld te redden. Als iemand niet van die gedachte af te brengen is, is dit een waan. Mensen met achtervolgingswanen zijn ervan overtuigd dat anderen hen bespioneren of achtervolgen. Ze denken bijvoorbeeld dat er een complot tegen hen wordt gesmeed of dat er overal geheime camera’s verborgen zijn in hun huis.

Tijdens een manie passen de hallucinaties meestal bij de waan. Als iemand denkt uitverkoren te zijn, kan hij de verschijning van een overledene of een engel zien die dat bevestigt. Als iemand ervan overtuigd is dat hij via camera’s begluurd wordt, kan hij het gezoem daarvan horen. Soms hoort iemand kwade stemmen die over hem praten of ziet hij ‘vreemde wezens’ die hem achtervolgen.

Hoe vaak komt een bipolaire stoornis voor?

De stoornis begint meestal tijdens de adolescentie of jongvolwassenheid (tussen de 15 en 25 jaar), maar kan op iedere leeftijd optreden. Vaak worden mensen al langere tijd behandeld voor terugkerende depressies en wordt pas later vastgesteld dat er al langer hypomanische episodes waren. Soms zijn de eerste verschijnselen al in de kindertijd merkbaar.

Een bipolaire stoornis komt voor bij ongeveer 1,5% van de mensen. De ‘gewone’ (unipolaire) depressie komt tien keer vaker voor en vaker bij vrouwen dan bij mannen. De bipolaire stoornis komt ongeveer even vaak voor bij vrouwen als bij mannen.

Hoe wordt een bipolaire stoornis behandeld?

De behandeling van een bipolaire stoornis is gericht op het bereiken van een stabiele toestand met zo min mogelijk pieken en dalen. Daarvoor moeten niet alleen depressieve en hypomanische/manische symptomen behandeld worden. Belangrijk is om nieuwe episodes te voorkomen.

Tijdens een manie is vaak een opname nodig om de patiënt tegen zichzelf te beschermen. Zo kan bijvoorbeeld seksueel ontremd gedrag, het maken van schulden en uitputting worden voorkomen. Tijdens een depressie kan de patiënt ook een gevaar zijn voor zichzelf, onder meer omdat de kans op zelfdestructief gedrag groter is.

De behandeling van de bipolaire depressie is anders dan die van een gewone (unipolaire) depressie. Bij een bipolaire stoornis is voorzichtigheid geboden met het voorschrijven van antidepressiva. Een bipolaire depressie kan door het gebruik van antidepressiva omslaan in een hypomanische of manische episode.

Vaak is medicatie een belangrijk onderdeel van de behandeling van bipolariteit. Op Psycholoog.nl vind je psychologen en coaches, maar zij zijn niet bevoegd om medicatie voor te schrijven. Dit mogen alleen psychiaters doen. Herken jij je in de beschrijving van een bipolaire stoornis en heb jij hulp nodig? Bespreek dit dan met jouw huisarts. Hij of zij kan je verwijzen naar een instelling waar ook mogelijkheden zijn voor medicatie.

Let op: behandeling van bipolaire problematiek is niet mogelijk bij Psycholoog.nl. We adviseren je om hiervoor contact op te nemen met jouw huisarts.

Hoe zit het precies met stoornissen beschreven in de DSM-5?

Wanneer jij verzekerde zorg krijgt (zorg die valt onder de basisverzekering) is een van de voorwaarden dat er een stoornis wordt vastgesteld. Alleen dan kan de zorg vergoed worden vanuit de basisverzekering. Alle psychiatrische stoornissen zijn verzameld in de DSM-5. De DSM-5 is het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen.  

Een belangrijke kanttekening om bij de DSM-5 te maken is dat de stoornissen die hierin vermeld staan geen diagnoses zijn. De stoornis wordt beschreven aan de hand van een lijstje met symptomen. Voldoe je hieraan, dan 'heb' je deze stoornis. De stoornis of het label zegt alleen niets over hoe het komt dat je deze klachten ervaart. Het geeft geen verklaring.  

Voldoe jij aan de kenmerken van een stoornis? Dan is die stoornis dus niet de reden dat je klachten hebt, maar slechts een beschrijving van jouw klachten. Wat dan het doel is van het gebruik van de DSM? Het helpt om klachten in duidelijk afgebakende categorieën te kunnen plaatsen. Zo weten we met elkaar iets beter waar we over spreken en hoe we klachten willen behandelen. 

Wil jij meer lezen over de DSM-5 en hoe Psycholoog.nl hiermee omgaat? Klik dan hier.